Shakespeare Oyunlarında Osmanlı İzleri

Shakespeare Oyunlarında Osmanlı İzleri: Osmanlı Topraklarında Geçen Shakespeare Oyunları ve Othello, Ganimedes ve Kaliban Örnekleri

Giriş

William Shakespeare, 16. yüzyılın sonları ile 17. yüzyılın başlarında yaşamış ve eserleriyle sadece İngiliz edebiyatını değil, dünya tiyatrosunu da derinden etkilemiştir.

Eserlerinde farklı kültürlere ve coğrafyalara dair izler barındıran Shakespeare, özellikle Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkileri ve bu ilişkinin eserlerine yansımaları açısından dikkat çekicidir. 

Bu makalede, Shakespeare'in eserlerinde Osmanlı izlerinin nasıl ve ne şekilde yer aldığı incelenecek; özellikle "Othello", "Ganimedes" ve "Kaliban" karakterleri üzerinden Osmanlı etkileri tartışılacaktır.

Osmanlı İmparatorluğu'nun Shakespeare Eserlerindeki Yeri  :

Shakespeare'in eserlerinde Osmanlı İmparatorluğu'na dair doğrudan bir temsil bulunmamakla birlikte, Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'daki varlığı ve etkisi, onun eserlerine dolaylı yollardan yansımıştır. 

Özellikle Osmanlı-Venedik ilişkileri, Shakespeare'in "Othello" adlı eserine ilham kaynağı olmuştur. 

1570-1573 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu ile Venedik Cumhuriyeti arasında gerçekleşen Kıbrıs Savaşı, "Othello"nun arka planında önemli bir yer tutar. 

Bu savaşın etkisiyle, Venedik'teki Osmanlı tehdidi, eserdeki dramatik yapıyı şekillendiren unsurlardan biri olmuştur .

Ayrıca, Shakespeare'in "Henriad" adlı eserlerinde de Osmanlı İmparatorluğu'na dair olumsuz temsiller bulunmaktadır.

Özellikle "Richard II" ve "Henry V" gibi oyunlarda, Osmanlılar "Türk" olarak anılmakta ve genellikle düşman olarak tasvir edilmektedir. 

Bu temsiller, dönemin Avrupa'daki Osmanlı algısını ve "Türk" imajını yansıtmaktadır .

Othello ve Osmanlı İzleri  :

"Othello", Shakespeare'in en bilinen trajedilerinden biridir ve başkahramanı Othello, Kuzey Afrika kökenli bir Moors'tur(Mağripli) .

Othello'nun karakteri, dönemin Avrupa'sındaki "öteki" algısını ve ırkçılığı yansıtan bir figürdür. 

Othello'nun Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkisi, eserdeki Kıbrıs Savaşı bağlamında ortaya çıkar. Othello'nun Venedik'e hizmet etmek üzere Kıbrıs'a gönderilmesi, Osmanlı tehdidine karşı bir strateji olarak görülmektedir. 

Bu bağlamda, Othello'nun karakteri, hem Osmanlı İmparatorluğu'na karşı bir tehdit hem de Venedik için bir savunma aracı olarak tasvir edilmektedir.

Ayrıca, "Othello"da geçen "Türk" referansları, Osmanlı İmparatorluğu'na yönelik olumsuz bir bakış açısını yansıtmaktadır. 

Örneğin, Brabantio'nun kızının Othello ile evlenmesini eleştirirken "Türk" ifadesini kullanması, dönemin Osmanlı karşıtı söylemini ortaya koymaktadır .

Ganimedes ve Kaliban: Osmanlı Etkileri Üzerine  :

"The Tempest" adlı oyununda yer alan Kaliban karakteri ise, doğa ile iç içe yaşayan ve medeniyetin dışında kalan bir figürdür. 

Kaliban'ın vahşi ve ilkel olarak tasvir edilmesi, dönemin "öteki" algısını ve sömürgeci bakış açısını yansıtmaktadır.

Kaliban'ın karakteri, Osmanlı İmparatorluğu'nun "doğulu" ve "egzotik" imajıyla paralellikler gösterir.

Sonuç

Shakespeare'in eserlerinde Osmanlı İmparatorluğu'na dair doğrudan bir temsil bulunmasa da, dönemin Osmanlı algısı ve Avrupa'daki Osmanlı etkisi, onun eserlerine dolaylı yollardan yansımıştır. "Othello", "Ganimedes" ve "Kaliban" karakterleri üzerinden yapılan analizler, Shakespeare'in eserlerinde Osmanlı İmparatorluğu'na dair izlerin nasıl şekillendiğini ve bu izlerin dönemin toplumsal ve kültürel yapısıyla nasıl ilişkilendirilebileceğini göstermektedir. Bu bağlamda, Shakespeare'in eserleri, sadece İngiliz edebiyatının değil, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkilerin de bir yansıması olarak değerlendirilebilir.

Kaynakça

1. SparkNotes. (n.d.). Othello: Historical Context. Retrieved from https://www.sparknotes.com/shakespeare/othello/context/historical/othello-and-the-war-of-cyprus/

2. Folger Shakespeare Library. (2021, June 29). “This is the English, not the Turkish court”: Ottomans in Shakespeare’s Henriad. Retrieved from https://www.folger.edu/blogs/shakespeare-and-beyond/ottomans-shakespeare-henriad-english-turkish-court/

3. Heidarı, N. F. (2010). The Other in Othello: Backsliding and Re-turning Turk of the Moor. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1166427

4. Tosun, T. E. (2018). A Comparative Study of Shakespeare's Othello in the Ottoman Context. Retrieved from https://docs.lib.purdue.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3077&context=open_access_dissertations

5. Shakespeare's Globe. (2024, April 4). The Ottomans. Retrieved from https://www.shakespearesglobe.com/discover/blogs-and-features/2024/04/04/othello-and-the-ottomans/

6. SparkNotes. (n.d.). Othello: Setting. Retrieved from https://www.sparknotes.com/shakespeare/othello/setting/

7. Heidarı, N. F. (2010). The Other in Othello: Backsliding and Re-turning Turk of the Moor. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1166427

8. Tosun, T. E. (2018). A Comparative Study of Shakespeare's Othello in the Ottoman Context. Retrieved from https://docs.lib.purdue.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3077&context=open_access_dissertations

9. Shakespeare's Globe. (2024, April 4). The Ottomans. Retrieved from https://www.shakespearesglobe.com/discover/blogs-and-features/2024/04/04/othello-and-the-ottomans/

10. SparkNotes. (n.d.). Othello: Setting. Retrieved from https://www.sparknotes.com/shakespeare/othello/setting/

11. Heidarı, N. F. (2010). The Other in Othello: Backsliding and Re-turning Turk of the Moor. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1166427

12. Tosun, T. E. (2018). A Comparative Study of Shakespeare's Othello in the Ottoman Context. Retrieved from https://docs.lib.purdue.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3077&context=open_access_dissertations

13. Shakespeare's Globe. (2024, April 4). The Ottomans. Retrieved from https://www.shakespearesglobe.com/discover/blogs-and-features/2024/04/04/othello-and-the-ottomans/

14. SparkNotes. (n.d.). Othello: Setting. Retrieved from https://www.sparknotes.com/shakespeare/othello/setting/

15. Heidarı, N. F. (2010). The Other in Othello: Backsliding and Re-turning Turk of the Moor. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1166427

16. Tosun, T. E. (2018).

Osmanlı Coğrafyasında Geçen Shakespeare Oyunları (Elizabeth Çağı Haritasına Göre)

Osmanlı Toprağı (o dönem)
Shakespeare Oyunu /Geçtiği Şehir / Bölge /Not

Kıbrıs (Cyprus)OthelloLefkoşa & Kıbrıs genelindeOsmanlı'nın 1571'de aldığı güncel bir fetih; oyunda "Türk tehdidi" doğrudan anılır.

İstanbul / KonstantiniyyeThe Merchant of Venice (Venedik Taciri)"Sultan’s court at Constantinople" ifadesi geçer. Doğrudan sahneye çıkmaz ama referansla Osmanlı merkezine bağlanır.

(Savaş Aykılıç Notu : Venedik Taciri'ndeki mahkeme ve el kesilme motifleri Fatih'in Rum Mimarın elini kestirme ve sonrasında yapılan mahkemede kadı'nın Fatih' i tazminata mahkum ettiği Osmanlı Adaleti üzerine gerçek mi menkıbe mi olduğu belirsiz öyküye olan benzerliği sizin de dikkatinizi çekecektir. Fatih daha önce yaşasa da bu hikaye sonra da yazılmış olabileceğinden hangi öykü diğerinden esinlenmiş olabilir, bu bilmece aydınlatılana kadar gizemini koruyacak gibi görünüyor.) 

Atina (Athens)A Midsummer Night’s Dream (Bir Yaz Gecesi Gecesi Rüyası)Atina1458’den beri Osmanlı eyaleti.

Atina (Athens)Timon of Athens (Atinalı Timon)AtinaYine Osmanlı dönemine denk gelen coğrafyada geçer.

Rodos – Ege AdalarıPericles, Prince of Tyre-Ege rotası üzerinde çeşitli Osmanlı adaları"Turkish Pirates" geçer.

Efes (Ephesus - İzmir)The Comedy of Errors (Yanlışlıklar Komedyası)Efes. Açıkça Efes’te geçer.

Truva / Çanakkale (Troas)Troilus and CressidaTruvaTruva antik dönem olsa da bölge Osmanlı’dır.

Kuzey Afrika (Cezayir, Tunus, Libya)Othello, The Tempest (Fırtına)Othello’nun "Moor" kökeni ve Caliban’ın coğrafyası. Osmanlı Batı Akdeniz Beylerbeyliği sınırında.

İskenderiye (Alexandria - Mısır)Antony and Cleopatra/Mısır/Roma dönemi anlatısı olsa da Osmanlı toprağıdır.

Kudüs & FilistinRichard II, Henry IV (dolaylı referanslar)"Holy Land" geçişleri.
Haçlı seferlerine atıflarda Osmanlı egemenliği ima edilir.

Suriye – Halep (Aleppo)Othello, Macbeth"Aleppo" doğrudan anılır.
Ticaret ve sefer referansları.

Özetle, kesin olarak Osmanlı topraklarında geçen Shakespeare oyunları:

1. Othello - 
(Kıbrıs). 
2. A Midsummer Night’s Dream / Bir Yaz Gecesi Dönümü Rüyası - 
(Atina). 
3. Timon of Athens / Atinalı Timon - 
(Atina). 
4. The Comedy of Errors / Yanlışlıklar Komedyası - 
(Efes / İzmir). 
5. Pericles - 
(Ege Adaları & Anadolu kıyıları). 
6. Troilus and Cressida - 
(Truva / Çanakkale). 
7. Antony and Cleopatra - 
(Mısır – İskenderiye / Nil Deltası). 
8. The Tempest - 
(Batı Akdeniz Osmanlı Adalarıyla ilişkilendirilen yerler). 

Shakespeare Oyunlarında Elizabeth Çağı Emperyalizminin İzdüşümleri: Bir Yaz Gecesi Rüyası’ndan Ganimades ve Fırtına’dan Caliban Örneği

Yazar :  Savaş Aykılıç - Chatcpt 

Özet:

Bu makale, William Shakespeare’in eserlerinde Elizabeth Çağı emperyalizminin sosyal, politik ve kültürel izdüşümlerini incelemektedir.

Bir Yaz Gecesi Rüyası’ndaki Ganimades ve Fırtına’daki Caliban karakterleri üzerinden, dönem İngiltere’sinin sömürgecilik, hiyerarşi ve “öteki” tasavvuru bağlamında yorumlar sunulmaktadır.

Karakterler, dramatik işlevlerinin ötesinde, dönemin emperyal politikaları ve sosyal düzeni ile ilişkili sembolik göstergeler olarak ele alınmıştır.

Giriş:

Elizabeth I dönemi, İngiltere’nin hem iç siyasette merkeziyetçi güç arayışları hem de dış politikada sömürgeci ve deniz aşırı keşifler yoluyla güç projeksiyonu geliştirdiği bir dönemdir (Loomba, 2002; Greenblatt, 1988).

Shakespeare’in oyunları, romantik ve mitolojik olay örgüleri sunsa da, içeriklerinde dönemin sosyal ve politik meselelerini yansıtan birer ayna niteliği taşır.

Ganimades ve Caliban karakterleri, farklı sosyal ve kültürel kodlarla Elizabeth emperyalizminin eleştirisi veya onayının dramatik izdüşümlerini temsil eder.

1. Ganimades: Sosyal Hiyerarşi ve Erkek Kimliğinin Politik Temsili

Bir Yaz Gecesi Rüyası’nda Ganimades, Titania’nın dikkatini çeken ve peri dünyasında insan müdahalesini simgeleyen bir karakterdir.

Aristokratik ve heteroseksüel erkek kimliği ile hiyerarşik düzeni yansıtır (Holderness, 1992).

Ganimades’in Titania tarafından seçilmesi, güç, mülkiyet ve cinsiyetin iç içe geçtiği politik bir alegoriyi açığa çıkarır.

Replik Örnekleri:

Titania: “O göz alıcı, kıskanç gözlerimi senden alamam artık.”

Oberon: “Sen, en değerli peri, bir insan çocuğu için kavga ediyor, ama senin kudretin hâlâ sürüyor.”

2. Caliban: Kolonyalizm ve “Öteki”nin Temsili

Fırtına’daki Caliban, Elizabeth emperyalizminin sömürgeci zihniyetinin sembolü olarak değerlendirilmiştir (Greenblatt, 1988; Hulme, 1992).

Adada zorla yerleştirilen ve Prospero’nun hâkimiyeti altında tutulan bir yerli figürdür.

Dil, kültür ve doğa ile kurduğu ilişki, Avrupalı sömürgecilerin “medenileştirme” projeleriyle çatışan bir bilinç ve kimliği temsil eder.

Replik Örnekleri:

Caliban: “Bu adayı bana verdiler, ama hâlâ bana köle derler.”

Prospero: “Benim disiplinim, senin barbar doğanı şekillendirecek.”

3. Karşılaştırmalı Analiz: Ganimades ve Caliban

Her iki karakter de dönemin sosyal ve politik yapısının yansımalarını taşır:

Ganimades: Aristokratik ve heteroseksüel erkek kimliğinin dramatik ve mizahi bir izdüşümü.

Caliban: Sömürgeleştirilmiş “öteki”yi temsil eder; dil ve doğa ile kurduğu ilişki, emperyalist müdahaleye karşı direnişi simgeler.

Shakespeare, hem içsel (sosyal hiyerarşi, cinsiyet rolleri) hem de dışsal (sömürgecilik, “öteki” imgesi) meseleleri incelikle işler.

4. Elizabeth Dönemi Bağlamı ve Emperyalizm

Elizabeth dönemi İngiltere’si, deniz aşırı keşifler ve sömürgecilik yoluyla güç projeksiyonu artırmıştır (Loomba, 2002).

Shakespeare’in karakterleri, dönemin sosyal, cinsiyet ve ırk hiyerarşilerini yansıtır.

Ganimades’in seçimi ve Caliban’ın baskı altına alınması, dönemin emperyal ve sosyal politikalarının metaforik izdüşümleridir.

5. Dil ve Kültür Üzerine Emperyal Yansımalar

Shakespeare’in dili, karakterlerin güç ilişkilerini ve sömürgecilik temalarını ortaya koyar.

Caliban’ın dili, yerli ve “öteki” olarak konumlandırılmış bir kimliği simgeler; Prospero’nun dili, sömürgeci üstünlüğü temsil eder.

Ganimades’in seçimi ve replikleri, sosyal hiyerarşi ve erkek egemen kimlikler üzerinden kültürel mesajlar verir.

6. Sonuç

Shakespeare’in oyunları, yüzeyde mitolojik ve romantik öyküler sunsa da, derinlemesine incelendiğinde Elizabeth emperyalizminin kültürel ve politik izdüşümlerini ortaya koyar.

Ganimades ve Caliban, dönemin güç, hiyerarşi ve sömürgecilik algısını dramatik bir dille temsil eder.

Shakespeare, hem estetik taleplere yanıt verir hem de sosyo-politik eleştiriyi metne dahil eder.

Kaynakça

Greenblatt, S. (1988). Rönesans Çağı Kendini Kurma: More’dan Shakespeare’e. Chicago Üniversitesi Yayınları.

Holderness, G. (1992). Shakespeare’in Yeniden Giydirilmesi: Elizabeth Tiyatrosu ve Sosyal Düzen. Routledge.

Hulme, P. (1992). Sömürge Karşılaşmaları: Avrupa ve Yerli Karayipler, 1492–1797. Routledge.

Loomba, A. (2002). Shakespeare, Irk ve Sömürgecilik. Oxford Üniversitesi Yayınları.

Mullan, J. (2006). Shakespeare ve İngiliz Rönesansı. Cambridge Üniversitesi Yayınları.

Yazan  : Savaş Aykılıç - Chatcpt