Yutmak - Craft Tiyatro

 

“Yutmak”, tiyatroyu tiyatro yapan unsurların titizlikle bir araya getirildiği bir oyun. Oyun bitip salondan çıktıktan günler sonra bile sizi terk etmeyecek, belleklerde yaşamaya devam edecek bir oyun. Çünkü o üç kadınla hayata, varoluş sancılarına, kadınlık hallerine öylesine sarıp sarmalanıyorsunuz ki…  

 

Craft Tiyatro’nun “Yutmak” oyununun yönetmeni İbrahim Çiçek, oyuncuları Başak Daşman, Ece Dizdar ve Merve Dizdar ile oyun üzerine konuştuk. 

 

Ece Dizdar: İki buçuk ay sürdü. Şanslıydık çünkü hiçbirimizin dizisi yoktu o dönem. Her gün düzenli çalıma imkanımız oldu.

 

Ece Dizdar: Ben Merve ile daha önce Beş Kardeş dizisinde beraber oynamıştım. Ama tiyatroda hiç biraraya gelmemiştik. 

 

 

Ece Dizdar: Kendi varoluşlarını arıyorlar aslında. Özgür ve limitsiz varoluşlarını arıyorlar. Kendi cinsel seçimlerini, kendi alanlarını arıyorlar ve birbirlerine bir omuz mesafesinde destek veriyorlar ya da vermeye çabalıyorlar.

 

 

İbrahim Çiçek: Üç kadının da hikayesi çok karanlıktı. Teksti ilk okuduğumda bu kadınları karanlığa ve yalnızlığa itmek gibi geldi bana ve mekanı iyice renklendirerek ters duyguya hizmet edecek şekilde kurguladım. Ne kadar büyük bir şiddet varsa, o kadar çok renk var oyunda. Her zaman umut var demek istedim aslında. Üçü de birbirinden tuhaf ve biricikti kadınların ve onların sıradan olmalarını istemedim, bol renkli çizmek istedim. 

 

İbrahim Çiçek: Ben Craft’ta 6 yıldır çalışıyorum ve bol bol oyun okuyorum. Özellikle de İngiliz oyunlarını ve bir gün Yutmak çıktı karşıma.

 

İbrahim Çiçek : Oyunun başında “istediğiniz gibi yorumlayabilirsiniz” diyor Smith. Sessizlik dahi yazmıyor tekstte ve hiçbir parantez yok. Tabii böyle dümdüz bir metin olunca yorumlamak da zor oluyor çünkü metni uygun biçimde parçalara ayırıp taşımak zorundasınız sahneye. Ama iyi ki hiç müdahale etmemiş rejiye. Böylece tamamen benim hayalim oldu oyun. 

 

 

İbrahim Çiçek: Aslında öyle değil pek. Ben bir oyun yapmak istiyordum ve bu süreçte karşıma çıkan çarpıcı bir metin olduğu için Yutmak’ı değerlendirdim. İpek Bilgin ile çalışıyorum ben. Ben O’ndan kadına ve insana değer vermeyi öğrendim. Bu süreçte bu olguyu yansıtacak bir tekst arıyordum ve bu Yutmak oldu. Karakterlerin her birinin kendi yolculuğu çok değerli benim için rejide. Yutmak bu anlamda da iyi bir tekstti. Üç karakterin de hikayelerinin gelişimlerini vermek ve onlara karşı sonuna kadar dürüst olmak istedim. 

 

 

İbrahim Çiçek : Evet. Çağ Çalışkur ve İpek Bilgin’e teşekkür borçluyum bana bu fırsatı verdikleri için. Ben zaten Craft Akademi’de eğitim aldım. Dolayısıyla Çağ ve İpek ile bol bol zaman geçirdim. Tamamen bir usta-çırak ilişkisinin sonucu bana güvenilmesi ve bu oyunun bana teslim edilmesi. Çok zor bir metindi ama şahane üç oyuncuyla çalıştım. Umarım hayatım boyunca çok defa çalışırım onlarla. Öncelikle onlara ve sonra yardımcı yönetmenim Güven Murat Akpınar’a çok şey borçluyum.

 

İbrahim Çiçek: Merve Craft’ta bir auditiona girmişti, başka bir oyun için ve O’nu oradan tanıyordum. O zamandan beri aklımdaydı ve 1,5 yıl sonra bu oyun için aradım kendisini. Ece’yi DOT’da defalarca izlemiştim ve oradan biliyordum oyunculuğunu. Bildiğim ve çalışmak istediğim bir oyuncuydu. Başak’ı da bir sene evvel bir oyunda izleyip çok beğenmiş ve aklıma not etmiştim. Her biri çok çalışmak istediğim oyuncularda ve sağ olsunlar beni reddetmediler. Ayrıca her biri ensemble kültürüne sahip oyunculardı ve benim işimi çok kolaylaştırdı bu çünkü oyuncular karakteri var etmekten çok oyunu var etmeye odaklandılar. Oyuncuların etik duruşlarının güçlü olması da oyunda dengeleri kurmada çok yardımcı oldu bana. Dayanışmaları ve ortaklaştırmaları çok değerliydi. Elbette oyunculuktaki yetenekleri oyunun başarısının en önemli unsuru oldu. Her üç oyuncuma da çok teşekkür ediyorum. 

 

 

İbrahim Çiçek: Ben genelde olduğu gibi, sanata da analitik bakmaya çalışan bir insanım. Oyunun kafamda oluşan minik bir geometrisi var. Kullanılan küplerin her biri farklı renkte ve karakterlerin hayatlarına dair birşeyleri yansıtıyorlar aslında. Zamansızlık ve mekansızlık aslında kurgulamaya çalıştığım şey. Oyunun bir zemini yok, kesin çizgileri yok, şahsa ait eşya yok, birebir gerçeği olan hiçbir şey yok. Böyle bir soyutlama üstünden aslında ortak derde, yalnızlığa doğru yol aldık hep birlikte.

 

Ece Dizdar: İbrahim’in tiyatroya dair içgüdüleri çok sağlam. Dolayısıyla metnin hem matematiğini hem duygusunu çok iyi harmanlayarak kullanabiliyor. Bu yüzden kurgusu çok iyi. 

 

İbrahim Çiçek: Evet, daha feminen olan Rebecca pembe, ortadaki aseksüel Anna yeşil ve maskülen olan Sam mavi. 

 

 

Ece Dizdar: Merve’nin dediği gibi, pek çok şeye yeniden başladık bu oyunda aslında. Daha önce hiç oyunculuk yapmamışız gibi, bazı şeyleri en baştan almak durumunda kaldık.  Dinlemeyi yeniden öğrendik mesela. Çünkü sahnede birbirimizi göremiyoruz. Ayrı kulvarlarda oynuyoruz her birimiz karakterlerimizi. Monologlar çok önemli ve zaman zaman içiçe geçiyor. Bu yüzden birbirimizi her an dinlemek zorundayız sahnede. Sadece repliklerimizi değil, nefeslerimizi takip etmek zorundayız her an. Çok zor ve bir o kadar değerli bir oyun oldu bizim için Yutmak. Ve hem tekst, hem reji, hem de oyunculukların tam olarak bütünleştiği güzel bir oyun çıktı ortaya. 

 

Oyuncuların uyumu çok iyiydi ve kulisimiz çok keyifliydi. Bir oyunun kulisinin iyi olması çok önemli derdi büyüklerimiz ve ben buna kesinlikle katılıyorum. Neredeyse birlikte bir yaşamı paylaşıyoruz iki yıldır biz üç oyuncu. Ve bu sahneye çok pozitif yansıyor sanırım.

 

 

İbrahim Çiçek: Ve özellikle finalde bu uyum zirve yapıyor. Rebecca ile Sam’in vedalaşması, Anna’nın dans ettiği sahne ve final sahnesini çok seviyorum. Finali bulduğum gün benim için adeta bir bayram günü oldu. 

 

Ece Dizdar: Evet maalesef elim kırıldı ama bu işin fiziksel boyutu. Bu kırık yüzünden oyunu bırakmak aklımın ucundan bile geçmedi. Ameliyat ve ardından uzun bir fizik tedavi süreci geçirdim. Ama yılmadım. Sağ elim sarılı ve askıda olarak oynadım bir sezon oyunu. Bu bizim hikayemizin bir parçasına dönüştü aslında. Pelikanın kanadının kırık olduğunu düşündüm hep. 

 

İbrahim Çiçek :  Ece’nin o dirayeti oyunu bir iş olmaktan çıkarıp, ona tutkuyla bağlanmamızı sağladı diyebiliriz. 

 

Ece Dizdar: Şimdi geriye dönüp baktığımda, zor olarak hatırladığım şey o değil. Duygusal olarak Anna’ya hazırlanmak benim için hayatımdaki en zorlu süreçlerden biri oldu. Çok sancılı bir süreçte, hatta bir ara bırakmaya kalktım. Çok zor bir rol ve o rolün hakkını vermek etik olarak çok değerli benim için. Çok ama çok hassas bir kadın Anna. Dünyadaki bütün acılardan kendini sorumlu tutacak kadar hassas bir yapısı var ve daha fazla acı yaratmamak için kendisini eve kapatıyor. Ben de hassas bir insanım ama Anna’nın hassasiyeti inanılmaz bir boyutta. Bazı roller vardır, provada bitiremezsiniz o rolü. Ben hala o hassasiyeti tam olarak anlayabildiğimi düşünmüyorum. Hala Anna ile yolculuğum devam ediyor ve oyun benim için her oynadığımda katman katman açılmaya devam ediyor. Oynadıkça biraz daha anlıyorum ve büyüyor kendi içimde. Diğer karakterle için de aynı şeyi söyleyebilirim. Sam de Rebecca da çok derinlikli roller ve biz oynarken keşfetmeye devam ediyoruz. 

 

 

 

Ece Dizdar: Evet bunu duymak çok hoş ama bunun on kat daha fazlasını duyumsuyor bence Anna. Dürüst olmak istiyorum. Bir oyuncunun o anı tam olarak anlayabilmesi için çok yoğunlaşması gerek karaktere. Ben deneyimlerimle, duygumla daha da çalışmaya devam edeceğimi hissediyorum Anna’yı.

 

 

Ece Dizdar : Evet, pelikanı bulduğumu söyleyebilirim. Bir oyundan sonra bir seyirci “O pelikan size ne kadar güzel bakıyordu” dedi. Bu çok hoşuma gitmişti. Pelikanın bana bakışını gösterebilmem güzel bir duygu. 

Gerçekte pelikan var mıydı? Ben onu görüyorum ve bana göre o sahnede. Ama pencere kapalıydı ve cam tek parçaydı. Nasıl uçtu dışarı? İyileşmek için bunu mu hayal etti Anna?

 

İbrahim Çiçek : Evet… Aslında pelikan Anna’nın kendisi! Aslında o fasulyeyi kendisine yediriyor. Müthiş bir illüzyon tabii bu. Anna için var olduğundan seyirci için de var oluyor o pelikan. Ama aslında pencere kapalı ve uçan bir varlık yok. 

 

Ece Dizdar: Evet, tam da bu özellikleri Anna’yı bu kadar hassas kılıyor zaten. Biz bu oyunun provalarını yaparken dört bir yanımızda bombalar patlıyordu. Sadece prova sürecinde, benim evime 250-300 metre mesafede üç tane bomba patladı. Diğer yanda ülke de dünya da ekonomik, sosyal yapısı itibarıyla köklü değişimlere uğruyor, mülteci sorunu yaşanıyor vb. Yaşanan binlerce acı var. Bunların hepsini içime sığdırabiliyor muyum acaba diye çok düşündüm. 

 

Ece Dizdar: Evet. Çünkü Anna sıfır noktasına dönmeye çalışıyor. Kendisine en şeffaf haliyle yeni bir yuva yapmaya çalışıyor. Ampulleri söküyor, duvar kağıtlarını, parkeleri, dolapların kapılarını söküyor. Anna sıfır noktasına ulaşmaya çalıştığı için en çok kağıt havluyu ben kullanıyorum. Bir oyunda kağıtta sıkıntı yaşadık, açılmadı benim havlum. Ben de en az kullanan Merve olduğu için, O’nun evine girip aldım kaçtım. 

 

Ece Dizdar  : Elbette, Anna da ziyadesiyle sanatçı hassasiyeti taşıyor. Net olarak altını çizmiyoruz ama eski bir dansçı kendisi. Zaten oyunda da kendisini oyalamak için yaptığı şeyler de hem estetik işler. 

 

 

Merve Dizdar: Gerçekten hiç kolay değildi ama çok çalıştık ve Sam’in gerçekliğini yaşatmak istedik sahnede. Bu tek başına başarılabilecek bir iş değil. Yönetmenimiz İbrahim’in ve Başak ile Ece’nin katkıları ve destekleriyle mümkün olabildi. Çok zorlu bir süreçti. İbrahim diğer arkadaşlara karakter çalıştırırken, ben hala beden çalışıyordum. Kendi bedenimin de dışına çıkmak zorunda idim çünkü bir kadını oynamıyorum. İnanın, bu rolü çalışırken bildiğim herşeyi unutup, sıfırdan başladım diyebilirim. Evet çok çalıştık, hep birlikte çalıştık ve birlikte çıkarttık Sam’i sahneye. 

 

Merve Dizdar: Benim ilk büyük rolüm bu tiyatroda. Evet, oldukça zorlayan bir karakter. Araştırma yaptım, iki tane kitap okudum, Benim Çocuğum adlı belgeseli izledim. Ve bol bol düşündüm. İki buçuk ay boyunca sürekli Sam’i düşündüm diyebilirim. Dozu biraz fazla kaçırılsa karikatüre dönüşecek, biraz az kaçırılsa sahnede yok olacak bir rol. O yüzden dengeyi tutturmak çok önemli idi.

 

Merve Dizdar :  Çok teşekkürler. Çok fazla çalışmak durumunda kaldık özellikle bu sahneler için. İbrahim’le kaç defa baştan aldığımızı hatırlamıyorum. Her seferinde biraz daha erkek bedenine evrilerek Sam’i yaklaştım sanırım. Final sahnesi ve dayak yediğim sahne benim için çok özeldi diyebilirim.

 

 

İbrahim Çiçek: Kürşad Kahramanoğlu İpek Bilgin’in çok yakın arkadaşıydı. Oyunumuza davet etmiştik ama maalesef izleyemedi. Oyunda bir kadın bedeni üzerinde ortaya çıkan bir erkek ruhunu sahneye yansıttık. Zaten kadın bedeninde bir erkekten bahsettiğimiz için, bu bir travesti. Sam kendisini böyle tanımlayamadığı için kullanılmadı bu tanım bir bakıma. Bu alanda oldukça fazla çalışmaları olan ve oyunlar yapan bir tiyatro olarak Craft’ın böyle bir çekincesi yok tabii ki…

 

Merve Dizdar: Hemen her oyundan sonra çok güzel yorumlar geliyor izleyicilerden. Özellikle bir trans arkadaşım “Bizi görünür kıldığınız için çok teşekkür ederiz” diye bir mesaj atmıştı. Çok etkilenmiştim.

Ece Dizdar : Sanat iyileştirir derken klişe gibi algılanıyor belki ama, gerçekten sanat iyileştirir. İnsanların kendilerini tiyatro üzerinden ifade etmeleri, orada varolmaları bile çok kıymetli bu anlamda. 

 

Başak Daşman: Psikolojik ve duygusal olarak zorlu bir süreçti.  O güne kadar hayatını sorgulamadan yaşadığı için, bir an da hiçbir işe yaramadığını hissetmesiyle başlıyor yolculuğu ve bunun getirdiği derin çaresizlik ve kaybolmuşluk hissiyle devam ediyor. ''Galiba sadece görmek istediğim şeyleri görüyorum" diyor bir yerde. Bu cümle beni çok etkiledi mesela. Çünkü ben kendimi bildim bileli her şeyi sorgulayan bir karakter olsam da, bu cümleyle aramızda bir ortaklık buldum Rebecca ile. Bambaşka iki kadın olsak da bu cümlede buluştuğumuz bir yer var mesela. Kendime daha iyi davranmam gerektiğini öğreniyorum Rebecca ile haşır neşir olduğum her anda. 

 

 

Başak Daşman: Elbette. Ancak kişisel tercihler de hayatımızı şekillendiriyor çok daha büyük bir oranda bence. Ben de güzel bir kız çocuğuydum ve hep bununla anılıyordum. Bunu fark ettiğimde hoşuma gitmedi bu durum ve belki de bunun da etkisiyle çok şey okuyup öğrenmenin peşinde oldum her zaman. Sosyal öğrenmeler hayatımızı şekillendiriyor ama zeka, farkındalık ve fark yaratma isteğiyle ona karşı koymayı seçebiliriz.

 

 

Başak Daşman: Diğer iki kadın en çok. Anna yı evinden dışarı çıkarmaya çalışmaya başlıyor önce, sırf temelde bir işe yarama isteği yüzünden. Sonra arkadaşlığa dönüşüyor ilişkileri ve dokunuyorlar birbirlerine. Yardım ettiğini ya da birine dokunduğunu hissediyor. Sam ile olan ilişkisinde ise, Sam’in olduğu kişiyi gerçekten gördüğünde kırılıyor tamamen.  Rebecca'yı fark ediyor, hayatta bilmediği, hakkında hiç düşünmediği neler olduğunu görüyor. Sam, "Ben buradayım kaçmıyorum buradayım" diyor ve Rebecca tüm dünyanın cinsiyetçi baskısına rağmen bununla savaşan ve kaçmayan Sam i gördüğünde, kendini de güçlü hissediyor. O zaman ben de kaçmıyorum, buradayım, hazırım diyor.

 

 

Başak Daşman: Bir inatlaşma olduğunu düşünmüyorum. Aslında yine akışına kapılıyor hayatın. Yine kendisi karar vermiyor ve önüne sunulanın peşinden gidiyor, ta ki aslında bir biçimde kandırıldığını anlayana kadar Sam tarafından da ve asıl orada fark ediyor, kendi kararlarını kendisinin vermesi gerektiğini. Bunu yapabilmesi için de gerçekten bakmayı ve görmeyi öğrenmesi gerektiğini. Bence  daha güçlü bir kadın oldu bile…

 

 

Başak Daşman: Teşekkür ederim öncelikle. Ancak biraz zor bir soru :) Yıllar boyunca kendimle ve karşılaştığım herkesle kurmaya çalıştığım ve çoğunlukla da becerebildiğime inandığım empati sayesinde herhalde. 

 

 

Başak Daşman: Böyle zor bir oyunu duygusal olarak birbirimizi yıpratmadan çıkarmayı başarmış olmak müthiş bir şey bence. Pek rastlanır bir durum değildir. Hâlâ her gün birbirimizden bir şeyler öğrenmeye devam ediyoruz.

 

Merve Dizdar : Evet, Sam bu konuda önemli bir figür ve o yüzden O’nu sahneye mümkün olduğu kadar gerçekçi yansıtmaya çalıştık. 

Ece Dizdar : “Yutmak”ta olayı değil, karakterin yansıttığımız için bu anlamda önemli bir iş yapıyoruz diyebiliriz. Bu konuda bir şeyler söyleyebilmek gerçekten önemli ve çok değerli.

 

İbrahim Çiçek: Her üç karakterin de dertleri evrensel ve tüm dünyadaki kadınların sorunlarının bir izdüşümünü görüyoruz oyunda. İyileşmenin yolu aslında sadece birinin ışığına sığınmaktan geçiyor belki de. Yanındakinin ışığına sığınarak yaşanan bir iyi hissetme hali söz konusu. Bu bir kesit sadece. Anna’nın tekrar eve girip girmeyeceğini bilmiyorum. Ama zaten girmeme ihtimali üzerine yaptım bu oyunu. 

 

İbrahim Çiçek: Kendisiyle irtibatlıyız ama henüz izleyemedi maalesef. Ama renk olayını çok sevdi ve pelikana selam gönderdi!

Ece Dizdar: Aslında her üç karakter de iyileşme yolunda bir adım atıyor. Biri kapıdan dışarı, öteki bedeninde dışarı ve diğeri alıştığı dünyadan dışarı bir adım atıyor. Sadece bir adım atıyorlar ve bundan sonrasını bilmiyoruz. 

 

İbrahim Çiçek: Yanlış anlaşılma ihtimali olsa da söylemeliyim ki, belli bir coğrafyanın derdini anlatmaya çalışan bir insan değilim. Bir İngiliz oyunu ile bir Türk oyunu arasında fark göremiyorum bu yüzden. Bir kadın, bir erkek ya da daha genel olarak bir insan hikayesi anlatılırken, herhangi bir oyundaki herhangi bir karakterin “biricik” olması gerektiğine inanıyorum. Anna sadece Anna, Rebecca sadece Rebecca ve Sam sadece Sam benim için. Bu insanlar hiçbir coğrafyaya ya da genetiğe ait değiller. Bu nedenle, bu coğrafyaya dair bir söz söylemiyorum özel olarak ama insanlığa dair şunu söylemek istiyorum: Her birimiz dünyanın merkeziyiz ve kendi biricikliğimizle yaşıyoruz. Farklılıklara saygı duyarak yan yana yaşamayı bilmek insanlık için, biricikliğimizi koruyabilmek için çok önemli.

 

İbrahim Çiçek: Benim için “yutmak”, bir dönüşüm sürecinin nedenini anlatıyor. Yaşamda yutmak, sindirmek zorunda kaldığımız pek çok şey var. Ama ben oyuna negatif bir yerden yaklaşmadım. Simgesel yutuşlar var: Kan yutarak özgürleşmek gibi;  kötücül olanı alıp içimizde tutmak yerine onu içimizde yok etmek önemli olan. Her üç karakter de yuttuklarını sindirmiyorlar, iyileşmek için bir yara bandı yapıştırıyorlar kendilerine…

 

Çok teşekkür ediyoruz. Yutmak’ın yolu açık olsun…