MAKALELER

Meddahlık Kavramının İncelenmesi

2016.01.16 00:00
| | |
6310

Meddahlık Arapça “Meth” kelime kökünden gelmektir. Meth; övmek demek iken, meddah ise övücü anlamındadır...


ÖZEN YULA’NIN RAHVAN GİDEN ATLILAR OYUNUNDA KULLANDIĞI KARAKTERLER İLE MEDDAHLIK KAVRAMININ İNCELENMESİ

 

1.    MEDDAHLIK 

1.1    Etimolojik Olarak Meddahlık

     Meddahlık Arapça “Meth” kelime kökünden gelmektir. Meth; övmek demek iken, meddah ise övücü anlamındadır. Osmanlı zamanında peygambere, padişaha övgüler dizdikleri için “meddah” ismini almışlardır. Meddah öven kişi anlamını taşır.

1.2    İşlevsel Olarak Meddahlık

    Meddahlık bir anlatı sanatı olarak kullanılıyordu. Meddahlığı dramatik kılan unsur ise anlatıcının anlattığı hikâyeler de ki karakterleri taklit kullanarak canlandırmasıdır. Düz bir anlatıdan ziyade içerisinde anlattığı karakterleri olayları bizzat yaşaması ve yaşatmasıdır. Bu özelliği meddahlığı dramatik kılar ve Türk tiyatro tarihinde anılmasını sağlar. 

1.3    Meddahlık Temaları

    Meddahlar tema olarak genel olarak dinsel anlatılar üzerine durmuşlardır. Yani kıssadan hisse diye tabir ettiğimiz tema o dönemlerden bugünlere gelmektedir. Bunun yanı sıra Kerbela anlatısı, dede korkut hikâyeleri, destanlar ve savaş hikâyeleri de meddahlık temalarına dâhildir. Meddahlık çok zengin temalara dayanır. Günümüzde birçok insanda meddahlık denilince ilk algı olarak akla gelen sadece “komedi durumu” değil, komediyi de ara ara belli ölçüde içinde barındıran çok daha ciddi olan, insanlara dersler öğütler veren bir anlatı türüdür.

1.4    Meddahın Araçları

    Sahnede her meddahın kullandığı iki araç vardı. Bunlardan birisi mendil diğeri asa yani baston tarzı bir sopa idi. Bu mendil normal mendillerden biraz daha büyük peştemaldan da küçüktü. Bununla bir kadını canlandırırken başına başörtüsü yapar, bir hocayı anlatıyorsa boynuna sarık olarak kullanıyordu. Sopasını ise oyun başlarken döşemeye vurup oyunun başladığı bildiriyordu. Veya yine oyun içerisinde kapı çalma sesi yapmak için yere vurur, silah olarak kullanır, saz olarak kullanabilirdi. O an neyi canlandırıyorsa hangi işine hizmet edebiliyorsa bu iki aracı da kullanabilirdi.

1.5    Genel Hatlarıyla Meddahlık

     İnsanlara ders çıkarılacak öğütleri ara ara esprilerle, taklitlerle anlatan bir tiyatro sanatıdır. Bu taklit özelliği olayı dramatik kılar. Duraklayarak ilgi uyandırıcı şekilde anlatır. Seyirci ile anlattığı kişi arasında özdeşlik kurdurmayı hedefler. Sadece komedi içermez. Türk tiyatro tarihinde karagöz ve orta oyunundan bambaşka bir yerde durur. En önemlisi tek kişiliktir. Tercihen saz, tef gibi çalgı aleti eşliğinde anlatılabilir. Tamamen doğaçlama olup, anlatım şiirsel özellikte gösterir. Anlatım bir ara hikâye, müzik parçası gibi kesintilerle devam eder. Ama tüm bu ara hikâye ve müzik parçaları ana hikâyeye hizmet eder. Abartılı ve karikatürize olmadan karakterler canlandırılır. Ahlaki ve dinsel öğeler içerir. Burada amaç dinleyicinin bir çıkarımda bulunmasını sağlamaktır. Bir geleneğe bağlıdır.

2.    ÖZEN YULA : RAHVAN GİDEN ATLILAR

2.1    OYUNUN KONUSU

             Oyun 1839 ile 1891 yılları arasında Osmanlı’nın en meşhur meddahlarının konu olduğu bir tiyatro oyunudur. Biri Sultan Abdülmecit diğer II. Mahmut Han’a meddahlık yapmış ve usta çırak olan iki meddahı konu alır. Çırak olan ilmi ustasından öğrenmiştir. Ustasına hayran ve âşıktır. Hep dinleyicilere hikâye anlatmalarına alışık olduğumuz meddahlar bu sefer oyunda bir birlerine hikâyelerini anlatırlar. Usta meddah; hayattan ve yaşının verdiği tecrübeleri büyük bir olgunlukla hikâyelerine işler. Çırak ise içindeki büyüme hırsını hocasından aldığı kadarıyla hikâyelerine işlediği bir oyundur.

2.2    KARAKTERLER

2.2.1    Meddah-ı Muhteşem Samet Efendi

    65 yaşında eski bir meddahtır. Sevimli, bazen sakin, çoğunlukla coşkun bir adamdır. Bazen çok kararlı ancak zamanla gücünü yitirmeye başladıkça, daha da şefkat uyandıran bir hali olur. Her hikâyeyi bir mücevher parçasını sabırla yontarmışçasına hakkını vererek usulünce anlatır. Yaptığı işte gerçekten de ustadır. İşini de sevmektedir. Hikâyeyi ancak çok seven bir adam onun kadar güzel anlatabilir. Ancak gücünü yitirmeye başlamıştır.

    
2.2.2    Kız Ahmet

    40 yaşında, açıktan açığa belli etmese de iyi kalpli bir adam. Kadınsı davranışları ve hareketleri vardır. Diline hâkim olamayan biridir. Kalbi temizdir. Ama günün birinde, engel olamayacağı ve kendinin mahvını hazırlayacak kadar büyük bir hırs taşıyor içinde. Sultan II. Mahmut’un en büyük hikâye anlatıcısıdır. Devrinin hakiki yıldızıdır. Bunun yükünü taşıyor. Hikâye anlatırken çok güzel bir tarzı vardır.


3.    MEDDAHLIK KAVRAMI İLE RAHVAN GİDEN ATLILAR OYUNUNDA Kİ İKİ KARAKTERİN ARASINDA BENZERLİKLER

     Meddahlık kavramını genel hatlarıyla açıkladıktan ve oyun hakkında yüzeysel bilgiler verdikten sonra “Meddah nedir ?” sorunun cevabını aranacaktır. Yüzeyselde olsa tam anlamıyla meddahlık kavramı ve oyun hakkında kalın hatları ile bilgi ilk iki bölümde sağlanmıştır.


    Özen Yula bu oyununda gerçek iki meddahın hikâyesini bizlere sunmuştur. Burada ki “gerçek iki meddah” tanımı oyun içirisinde ki oyun kişileri için kullanılmıştır. Yani gerçek yaşadığımız hayatta sadece kız Ahmet’in varlığı bilinmektedir. Hikayeler tamamen yazar tarafından kurulmuştur. Kız Ahmet ismi hariç geri kalan her şey Özen Yula’nın eseridir. 

    Hikâye anlatış tarzları, kullandığı araçlar itibari ile tamamen birebir iki meddahtır. Mesela oyun iki kişilik değil de tek kişilik olup birisi anlatsa hikâyeleri buna bir meddahın anlattığı hikâye sesli kayda alınıp sonra deşifre edilerek yazıya geçilmiş denilebilir. Sonuçta meddah hikâyeleri doğaçlama olmak durumundadır. Bunu dramatik oyun kılanda usta ve çırak meddahların bir nevi atışma vari anlattığı hikâyelerdir. Yazar usta ve çırak olmak üzere iki gerçek meddahı alıp bunların birinin usta birinin çırak olmasını kullanarak dramatik çatışma kurmuş ve ortaya bir oyun çıkartmıştır. Eğer az evvel denildiği gibi oyundan herhangi bir meddahı çıkartıp öteki meddahı tek bırakılırsa; yapılmış bir meddah gösterisini sesli kayda alıp, sonra deşifre ederek yazıya dökülmüş hali denilebilir.


    Birinci perdenin ilk giriş sahnesini parantez içinde anlatırken yazar; “meddahlar hikâyelerini anlatırken, meddah araç gereçleri olan mendil ve sopalarını kullanabilir” diyor. Bu tamamen gerçek meddah olduklarının ispatıdır. Bu eksende incelenmelidir. “Gerçek meddahtır” tezini ispatlar niteliktedir. 

    Gündelik dil kullanılmıştır. Meddahlar gündelik dili şiirsel nitelik taşıyan biçimde kullanır ki bunu da bu oyunda net bir şekilde hikâye kısımlarında görebiliyoruz. Samet: “ Eh be evladım ben hiç değilse devleti, devletliyi yaladım, elbette bu dünyada seninle benim yaladıklarımız bir birinden farklı olacak. Yoksa bana kız Ahmet derlerdi, sana Meddah-ı Muhteşem Samet! “ repliğinden de anlıyoruz ki     “meth” yani övmek sözcüğü iki meddah arasında nasıl bir diyaloğa sahne olmaktadır.

    Hikâyeleri anlatırken parantez içlerinde, yerinde duramadığı şekilden şekle girip ne derece gerçekçi canlandırdığı anlatılmaktadır. Buda meddahlığı dramatik kılan unsur olduğunu göstermektedir. Meddahlık kavramını açıklarken sayılan ara hikâyeleri oyunda da rastlanılmaktadır.

   Herkes kendi bilgi birikimine göre hikâyeler anlatır ve usta çırak ilişkisinden bahsedilmişti. Burada da usta olan Samet yaşının verdiği tecrübelerle yarınları geleceğe dair nükteler anlatmaktadır. Samet’e nazaran çok daha genç olan Ahmet ise yaşının verdiği bir hisle içinde “aşk öğesi” barındıran hikâyesini anlatmaktadır.

    Karakterler abartılı ve karikatürize değildir. Meddahlıkta tamamen olması gereken gibidir. Bunu hem Ahmet hem de Samet için net bir şekilde söyleyebilmektedir. Abartıdan uzak meddah normlarını ikisi de tamamen tam bir biçimde taşımaktadır. Kız Ahmet’in karakteri birçok komediye müsaitken yazar, bu normlar dışına taşmamak meddah dokusunu zedeleyip tartışmaya mahal vermemek adına hep uçlardan kaçtığı gözlemlenmektedir. Gereksiz detaylarla ana aksiyon planı dışına çıkılmasına asla müsaade etmediğine de rastlanmaktadır.  Yazar tarafından oyun başında çok belirgin ve büyük iki ray kurulduğu, o iki rayın içinden hiçbir yere sapmadan rotadan uzaklaşmaya izin vermeden direk hedefe kadar götürüldüğü tespit edilmektedir.

    Özen Yula şahane bir biçimde, ustalıkla, meddahlığı kurduğu iki meddahın hayat hikâyesi içerisinden bir tiyatro oyununa dönüştürmeyi; alkışlanası bir şekilde başarmıştır. Bu oyun kurgusal olarak iki zıt kutup meddahın üzerinden dramatik çatışmayla gerçekleşen bir tiyatro oyunudur. Bu incelemeye cevap vermesi gereken kısmı; meddahlık özelliklerini karakterler ne derece taşıyor sorusuydu. Yaptığımız inceleme sonucu tamamen taşıdığı söylenmektedir. Ve başta belirttiği gibi diyalogları silip hikâyeler karakterlerden tek tek sahnede izlenilirse, meddah gösterisi diyebiliriz. Oradaki meddahları tek tek aldığımızda; hem etimolojik olarak, hem işlevsel, hem tematik, hem de genel hatlarıyla meddahlık ile tamamen örtüşmektedir.


Yasin ÇETİN

[email protected]

Anahtar Kelimeler: meddah, meddahlık



0 Yorum
Hmm! Bu içeriğe henüz yorum yapılmadı, sen yazmak ister misin?
Bekle! Yorum yazmak için üye olmalısın Üye isen burayı tıkla. Üye olmak için de burayı tıkla.
Diğer Yazıları





TİYATRONLİNE

E-Bülten Üyeliği Görüş Bildir